Starogard muzeum. Nowy numer "Rydwanu"

Jak informuje Andrzej Błażyński,dyrektor Muzeum Ziemi Kociewskiej, jubileuszowy numer stanowi zwieńczenie dekady trudów, ale i wielkiej pasji współtworzenia "Rydwanu" przez liczne grono piszących. Ponad setka autorów, która gościła dotąd na łamach rocznika, stworzyła de facto monumentalną dziesięciotomową historię Kociewia. To historia szczególna, bodaj najbardziej ulubiona, bo, choć poważna, to jednak nierzadko bardzo osobista, anegdotyczna i dygresyjna. Historia pogodna i pełna łez, historia powrotów i rozstań, i wierności naprawdę. To historia naszej ziemi, naszych podwórek – historia prywatna, historia domowa Kociewia.

Wdzięczni jesteśmy wszystkim Autorom, i tym stale goszczącym na naszych łamach, i nowym za ich niestrudzone dociekania, którymi życzliwie dzielą się z nami – wyposażają nas w wiedzę o nas samych, uruchamiają w nas dojrzałą wyobraźnię i kształtują wrażliwość społeczną - zaznacza dyrektor.

Tradycyjnie już zawartość "Rydwanu" otwiera blok tematów archeologicznych. Autorzy: Beata Górska-Grabarczyk i Tadeusz Grabarczyk, Mirosław Fudziński i Piotr Fudziński oraz Marta Bloch-Pogodzińska, Paweł M. Pogodziński, Adam Ostasz i Grzegorz Woliński opowiadają o niezwykłych odkryciach skrywanych pod ziemią, zupełnie jak gdyby dotarli do zakopanej biblioteki, którą nam teraz czytają. Przekonują, że wiele z naszej przeszłości leży tuż pod naszymi stopami.

Z kolei owocem swoistej archeologii archiwów jest urokliwa opowieść Anieli Przywuskiej o Mirotkach i Mirycach, a urok jej w tym tkwi, że oto wędrujemy pomiędzy opłotkami chłopskich domostw, trafiamy w wójtowskie obejścia i założenia dworskie, by poznać delikatną i trwałą przez całe stulecia tkankę osadniczych wspólnot. Ale by poznać również bolesne przyczyny jej rozpadu.

Enrico Goellner oraz Ryszard Szwoch opowiadają dzieje naszych miast, kolejno Czerska i Starogardu. I choć są to opowieści narracyjnie różne, być może łączy je podobne widzenie miasta Pomorza jako miejsca nieustannej wędrówki ludzi różnych kultur. Z kolei o fantastycznych mieszkańcach wybranych miejscowości mówi Regina Kotłowska.

Domy podcieniowe istnieją jeszcze na Kociewiu, na Kaszubach; znajdziemy je również we wdzydzkim skansenie. Tymczasem Sonia Klein-Wrońska, z jednego spojrzenia na podcień, z rysunku ciesielskiej roboty potrafi wywieść opowieść o ludziach – dawnych i pierwszych mieszkańcach domostwa – którzy latem siadywali po zmierzchu przed domem, o tym, kim byli, skąd i dokąd odeszli. O całej wielkiej historii zafrasowanej w jednej drewnianej belce.
Odpowiedź na pytanie, czy bardziej miejsce formuje człowieka, czy raczej człowiek stwarza miejsce, nigdy nie jest łatwa, lecz zawsze interesująca. Temat ten podejmuje Róża Janca-Brzozowska, pisząc o starogardzkim gimnazjum oraz Janusz Morkowski, który przedstawia dzieje firmy Kurta Boskampa w stolicy Kociewia.

Nasze lasy, nasz skarb! Tyle dają nam zwykłej, dziecięcej frajdy z leśnych spacerów, z leśnego wypoczynku. Tylko czasem natykamy się w ich ostępach na zarośnięte mogiły wojenne. Rzadko też pamiętamy, że lasy były domem Ostatnich Leśnych – naszych pięknych braci – Żołnierzy Niezłomnych. Lecz lasy, o czym przypomina Jan Banacki, były świadkami również innych zmagań, zmagań mało znanych a przecież toczonych na śmierć i życie, zupełnie niezwykłych, prawdziwie dramatycznych i pełnych grozy!

Zagadnienia II wojny światowej oraz okołowojenne znajdziemy szczególnie drobiazgowo przedstawione w kilku artykułach. I tak Artur Jendrzejewski przybliża funkcjonowanie przedwojennej Straży Granicznej w rejonie Starogardu; Waldemar Kowalski przedstawia wojenny nekrolog Smętowa Gr.; Daniel Czerwiński wnikliwie analizuje temat komunistycznego fałszerstwa wyborów 1947 r. i rolę starogardzkiego PUBP w tymże; Krzysztof Filip odsłania bolesne i tragiczne kulisy ‘wyzwolenia’ Starogardu i powiatu przez Sowietów. Zresztą instalowanie tu agentury radzieckiej nie pozostaje bez wpływu na struktury starogardzkiej bezpieki dziesięć lat później, o czym Krzysztof Filip mówi w swoim drugim artykule.

Obecne łamy Rydwanu przynoszą kilka artykułów, które można by nazwać opowiadaniami podróżniczymi. I tylko z pozoru historia wiślanego lodołamacza, opowiedziana w szczegółach i z pasją przez Tadeusza Wryczę wydaje się do tej grupy nie pasować. Po prawdzie tak ona, jak harcerska wyprawa do Warszawy Jacka Ozimka, jak droga do Afryki Mariana Kamińskiego i jak afrykańskie misje zawodowe Adama Linsenbartha – wszystkie one to w pewnym sensie wędrówki sentymentalne, barwne relacje, pełne osobistego zaangażowania i obserwacji zawodowych i prywatnych.

W rocznicowym numerze Rocznika w sposób szczególny wybrzmiewają wspomnienia. Bożena Ronowska przedstawia życiorys etnograf Bożeny Stelmachowskiej, Marian Kochanowski kreśli portret archeologa Mieczysława Haftki, Stefan Raszeja pisze kilka słów pożegnania Józefowi Weltrowskiemu, przyjacielowi z „Gryfa Pomorskiego”.

Podsumowanie pracy Parlamentarnego Zespołu Kociewskiego za rok 2013 przedstawia Magdalena Kalkowska, a dorobek Trójmiejskiego Klubu Kociewiaków za lata 2005 – 2014 omawia Krzysztof Kowalkowski. Z kolei kociewskie nowości wydawnicze ostatnich lat omawia Ryszard Szwoch, wspominając m.in. publikację tekstów Franciszki Powalskiej z Pinczyna. Tej pozycji wydawniczej osobny artykuł poświęca Maria Pająkowska-Kensik.

Wdzięczni jesteśmy za słowa uznania dla poziomu i formy "Rydwanu", jakie otrzymujemy nierzadko z odległych zakątków Polski, nawet z zagranicy - mówi Błażyński. - W odbiorze czytelników rocznika, inicjatywa naszego muzeum stała się swoistym zupełnie skarbcem i depozytem pamięci, którą muzeum nie tylko zabezpiecza, ale którą przede wszystkim upowszechnia dla trwałości kultury duchowej i społecznego zbudowania.