Historia Aresztu Śledczego w Starogardzie Gdańskim

W areszcie osadza się tymczasowo aresztowanych mężczyzn pozostających do dyspozycji Prokuratury Rejonowej w Starogardzie Gdańskim, Sądu Rejonowego w Starogardzie Gdańskim, Prokuratury Rejonowej w Kościerzynie, Sądu Rejonowego w Kościerzynie oraz skazanych skierowanych do odbywania kar pozbawienia wolności w systemie terapeutycznym dla skazanych z niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi i upośledzonych umysłowo, w tym objętych programem terapii dla sprawców przestępstw popełnionych w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, a także skazanych młodocianych i odbywających karę pozbawienia wolności po raz pierwszy. Aktualnie jednostka dysponuje miejscami zakwaterowania dla 365 osób pozbawionych wolności, w tym 62 w oddziale terapeutycznym.

Historia Aresztu Śledczego w Starogardzie Gd. rozpoczyna się od 1893 roku. Władze pruskie chcąc trwale zgermanizować ziemie polskie znajdujące się pod zaborem pruskim na terenie Starogardu wybudowały szereg obiektów administracji takich jak magistrat, sąd a także więzienie. W latach 1893-1895 wybudowano północną część więzienia, była ona ogrzewana jeszcze za pomocą pieców kaflowych. W latach 1903 - 1912 wybudowano drugą część więzienia. Wybudowana w późniejszym czasie część południowa była już ogrzewana centralnym ogrzewaniem. Budynek więzienia został wybudowany na planie litery "T", długość budynku wynosiła 90 metrów a jego szerokość 12 metrów.

Budynek w tym czasie miał cztery kondygnacje a całość była dodatkowo podpiwniczona. W więzieniu funkcjonowały trzy oddziały, podzielone uwarunkowaniami architektonicznymi. Każdy oddział znajdował się na innej kondygnacji. W oddziałach znajdowały się cele mieszkalne. Gmach więzienia po stronie południowej, został wyposażony w okno szczytowe, stanowiące dużą część ściany budynku, ponadto wnętrze doświetlały dwa świetliki posadzkowe, usytuowane pośrodku budynku. Całość otoczona była wysokim murem. Zgodnie z panującym w tamtym okresie systemem penitencjarnym obiekt był wykorzystywany jako więzienie izolacyjne w systemie celkowym. Cele o małej powierzchni nie były wyposażone w żadne środki techniczne, nie były też skanalizowane. Wyposażenie cel składało się z drewnianej pryczy i siennika ze słomy. Wspólna sala świetlicowa spełniała różne funkcje m.in. służyła jako miejsce odprawiania nabożeństw.

Po latach zaborów, w listopadzie 1918 roku więzienie zostało przejęte przez lokalne władze administracyjne Polski. W okresie międzywojennym 1918 - 1939 obiekt był więzieniem karno – śledczym przeznaczonym dla więźniów skazanych na karę do 1 roku więzienia oraz pełnił funkcję aresztu zapobiegawczego.

Okres okupacji hitlerowskiej lat 1939 -1945 zapisał się niechlubnie, jako miejsce martyrologii patriotów polskich. W dniu 1 września 1939 r. władze polskie ewakuowały wszystkich funkcjonariuszy więziennych, a zakład karny z polecenia starosty przejął emerytowany naczelnik Marcin Żychski, który wezwał do pomocy kilku byłych dozorców – emerytów. W więzieniu znajdowało się wtedy około 240 osadzonych, z których nazajutrz pozostało 96. Reszta zbiegła.
W dniu 3 września kontrolę nad obiektem przejął 12 osobowy oddział S.A., który nie zwolnił funkcjonariuszy ani więźniów, nawet narodowości niemieckiej.

W okresie od 6 września 1939 r. więzienie stało się okresowo centralnym punktem zbiorczym dla uwięzionych Polaków i Żydów z powiatów starogardzkiego i częściowo tczewskiego. Według powojennych szacunków w okresie od połowy września do grudnia 1939 r. kierowano do więzienia w Starogardzie Gdańskim około 40 osób dziennie. Specjalna komisja gestapo i Selbstschutzu dokonywała w więzieniu selekcji: aresztowanych bądź skazywano na śmierć (wyrok wykonywano grupowo w pobliskim lesie Szpęgawskim – około 1500 osób), bądź kierowano do gdańskich obozów w Szkole Wiktorii, Nowym Porcie i Stutthofie (pierwszy transport wyjechał już 9 września do Szkoły Wiktorii).

Po przejęciu więzienia przez władze sądowe w dniu 27 listopada 1939 r. funkcjonowało ono jako areszt sądowy do 20 lutego 1945 r., kiedy to osadzonych w liczbie 500 osób ewakuowano pieszo do Gdańska.

Od 1945 r. do 1956 r. jednostka funkcjonowała jako więzienie karno – śledcze. Na jego terenie rezydowała tzw. grupa filtracyjna Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Gdańsku. W roku 1964 dużym nakładem sił dokonano znacznej modernizacji w obiektach więziennych, poprzez doprowadzenie bieżącej wody do cel, instalację centralnego ogrzewania wraz z kotłownią, skanalizowanie pomieszczeń a także przez likwidację niektórych ścianek działowych powiększono cele, co pozwoliło na odejście od systemu celkowego, uznanego za niehumanitarny a tym samym umożliwiło kwaterowanie w celach od 3 do 5 osób. W okresie powojennym od maja 1982 roku ponownie objęto osadzonych w zakładzie karnym w Starogardzie Gd. opieką duszpasterską. W czerwcu 1988 r. w obiekcie rozpoczęto kapitalny remont połączony z modernizacją, co w znacznym stopniu poprawiło warunki socjalno-bytowe osób pozbawionych wolności. W dniu 6 grudnia 1991 r. nastąpiło uroczyste poświęcenie kaplicy dla osadzonych dokonane z ramienia kurii biskupiej w Pelplinie.

W latach Polski Ludowej przeznaczenie jednostki ulegało zmianom. Była zakładem karnym z oddziałem dla tymczasowo aresztowanych i oddziałem leczniczo – wychowawczym dla recydywistów, a następnie aresztem śledczym z oddziałami: transportowym dla skazanych i terapeutycznym dla młodocianych i odbywających karę po raz pierwszy.

Aktualnie Areszt Śledczy w Starogardzie Gdańskim jest jednostką penitencjarna wchodząca w skład Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Bydgoszczy. Aresztem Śledczym kieruje Dyrektor któremu podlega personel składającym się z z funkcjonariuszy i pracowników cywilnych Służby Więziennej. Personel Aresztu Śledczego w Starogardzie Gd. podzielony jest na działy: ochrony, penitencjarny, terapeutyczny, ewidencji, finansowy, kwatermistrzowski, służby zdrowia, kadr i spraw organizacyjnych, systemu dozoru elektronicznego oraz samodzielne stanowiska ds. BHP i ds. obronnych.