Grobowiec rodziny Palleske – dawnych właścicieli Szpęgawska i okolic

Mauzoleum zbudowano w 1836 roku z czerwonej cegły. Na frontonie był zapewne herb, być może z piaskowca, bo z takiego samego materiału są ozdobne ornamenty przy wejściu, ale pozostał po nim jedynie ślad. Tylna ściana grobowca zwieńczona była dwiema wieżyczkami. Neoromański grobowiec rodziny von Palleske, miał zostać zniszczony i ograbiony po zakończeniu działań wojennych przez żołnierzy armii czerwonej.

Za grobowcem znajduje się, założony w 1816 roku jeden z największych cmentarz ewangelicki, w tym rejonie.

Szpęgawsk w 1874 r. stał się własnością rodziny von Palleske. W obrębie tzw. majoratu, czyli majątku dziedzicznego tej rodziny, znalazły się także takie pobliskie wsie, jak Zduny i Ciecholewy.

Właściciel Szpęgawska, Wilhelm Palleske, żył w latach 1794–1873. Był on bratem kupca gdańskiego, Johanna Gottlieba. Pochodził z rodziny osiadłej w Gdańsku w XVII w. W 1870 r. Wilhelm Palleske nabył kamienicę w Gdańsku (obecnie jest to ul. Długa). Z inicjatywy nowych właścicieli zbudowano w Szpęgawsku: gorzelnię parową, cegielnię, zakład sztucznego wylęgu ryb. 1 X1874 r. otwarto w Szpęgawsku obwodowy Urząd Stanu Cywilnego. W XIX w. we wsi funkcjonowała ewangelicka szkoła elementarna.

Majątek ziemski w Swarożynie i Szpęgawsku pozostał w tej rodzinie do 1945 roku.

Ostatnim mieszkającym na tych terenach przedstawicielem rodu był Joachim von Palleske. Po śmierci nie spoczął w rodzinnym grobowcu. W czasie wojny Joachim von Palleske założył ugrupowanie Selbstschutz. Jego celem była pomoc dywersyjną okupującej polskie ziemie armii niemieckiej.

Był też właścicielem pobliskich lasów. Mocno zaangażowany w działalność sympatyzujących z Hitlerem organizacji niemieckich istniejących na terenie Pomorza Gdańskiego, postanowił odstąpić swój teren nazistom.

Położony siedem kilometrów na północny wschód od Starogardu Las Szpęgawski stanowi olbrzymi kompleks boru sosnowego o długości przeszło dziesięciu i szerokości siedmiu kilometrów. Las, a w szczególności enklawa powyrębowa z 1938 r. (posiadająca stosunkowo piaszczysty i łatwy do kopania grunt) został wybrany przez okupanta jako miejsce masowych egzekucji.

W obawie o swe życie Joachim nocą 1942 r. uciekł pozostawiając majątek.

W dawnej siedzibie rodziny von Palleske, w 1962 roku, założono Dom Pomocy Społecznej w Szpęgawsku.