Zobacz jak rozwijał się Gniew na przestrzeni dziejów

Wiek XIII wprowadza Gniew wraz z okolicznymi miejscowościami na karty historii. W łacińskim dokumencie z 1229 roku ziemię gniewską określano jako „terra Gymenu”. Książęta Świętopełk II i Sambor II, zgodnie z wolą ich zmarłego brata Warcisława, darowali wskazany obszar jednostki terytorialnej klasztorowi cystersów w Oliwie.

- Warto jednak przypomnieć, że nieco wcześniejszy rodowód wykazuje Tymawa - opowiada Marek Kordowski. Pierwsza wzmianka pojawiła się około roku 1226 lub 1227. Pod tymi datami odnotowano pobyt w tej miejscowości, pochodzącego z Hiszpanii rycerskiego zakonu kalatrawensów. Do ich zadań należała obrona miejscowej ludności przed atakami plemion pruskich.

Wbrew polityce książąt gdańskich, Sambor II przekazał ziemię gniewską w 1276 roku na rzecz Zakonu Krzyżackiego. Nowi nabywcy otrzymali ją w 1282 roku po usilnych staraniach dyplomatycznych, na mocy układu w Miliczu, zawartego z księciem Mściwojem II. Był to pierwszy nabytek terytorialny na lewym brzegu Wisły. To wówczas rozpoczęto budowę zamku i w tym celu sprowadzono drogą wodną materiały budowlane po rozebranej na ziemi chełmińskiej warowni Potterberg. Z drewnianych elementów powstał tymczasowy gród obronny na Dybowie.

Gniew od roku 1283 stał się siedzibą komtura i konwentu. Mistrz krajowy Meinhard z Kwerfurtu nadał 25 IX 1297 roku przywilej lokacyjny. Pierwszym sołtysem został mianowany Konrad z Radzynia.

W wieku XIV i XV miasto szybko rozwijało się pod względem gospodarczym. Powstała zwarta zabudowa otoczona murami obronnymi, a także port rzeczny. W oparciu o ten obiekt hydrograficzny rozwijał się zyskowny dla mieszczan handel różnymi towarami, a przede wszystkim dotyczyło to zboża. Bezpieczeństwa strzegła potężna, ceglana warownia bezpośrednio przylegająca do miasta. Jej budowę rozpoczęto pod koniec XIII wieku, a zakończono kilkadziesiąt lat później. W okresie wojny trzynastoletniej po półrocznym oblężeniu zamek uległ przewadze wojsk polskich. Załoga krzyżacka 1 stycznia 1464 roku skapitulowała i opuściła mury warowni. Przez następne trzy wieki Gniew znajdował się pod panowaniem władców polskich.

Po konflikcie z Zakonem Krzyżackim nastąpiła odbudowa starostwa gniewskiego ze zniszczeń wojennych. Wytężona i intensywna praca przyniosła efekty i przyczyniła się do rozwoju gospodarczego, który trwał w prawie niezmąconej formie do lat dwudziestych XVII wieku. W 1623 roku do Gniewu przybył serdecznie witany przez mieszczan król Zygmunt III Waza. Trzy lata później dowodząc własnymi wojskami stoczył bitwę ze Szwedami na polach pomiędzy Walichnowami, Gronowem i położoną na wzgórzach miejscowością Ciepłe. Tutaj jednak doznał porażki. Kolejny najazd wrogiej armii zwany „potopem szwedzkim” miał miejsce w roku 1655 i dla Polski, jak i też ziemi gniewskiej zakończył się niefortunnie.

- Po każdym konflikcie zbrojnym, który przynosi pożogę i niszczy wszystko na swej drodze, nadchodzi oczekiwany czas pokojowych przemian - wyjaśnia historyk. - Rozkwit gospodarczy ziemi gniewskiej w II połowie XVII wieku zawdzięczamy królowi Janowi III Sobieskiemu. W latach 1667-1696 był starostą gniewskim. To on odbudował ze zniszczeń wojennych zamek pokrzyżacki, kościół w Piasecznie i wiele innych budowli. Ufundował nową rezydencję przeznaczoną dla swojej żony, zwaną obecnie „pałacykiem Marysieńki”. Kolejne stulecie związane z wiekiem XVIII to przeważający okres pokojowej stabilizacji, przeplatany jednakże konfliktami zbrojnymi, ale też i upadkiem państwa polskiego.

Dla ziemi gniewskiej I rozbiór Polski i rok 1772, spowodował przyłączenie do zaboru pruskiego. Ta decyzja wpłynęła na sytuację miasta. Odcięcie ujścia dolnej Wisły od południowej i centralnej części Polski miał wpływ na ograniczenie eksportu zboża do państw Europy zachodniej. Załamał się zatem handel towarami, który wcześniej przyczynił się do zamożności mieszkańców Gniewu, a wydarzeniem wręcz katastrofalnym była regulacja nurtu Wisły i w konsekwencji likwidacja w 1823 roku portu rzecznego.

Okres wojen napoleońskich to lata niespełnionych nadziei Polaków na odzyskanie niepodległości. Na początku 1807 roku, Gniew i okolice zostały opanowane przez oddziały polskie pod dowództwem gen. J. H. Dąbrowskiego. Ustalenia pokoju w Tylży nie zmieniły dotychczasowej przynależności politycznej oraz państwowej i Pomorze Gdańskie w dalszym ciągu pozostało pod zaborem pruskim.

W połowie XIX wieku pomyślne perspektywy rozwoju Gniewu przekreśliła budowa linii kolejowej z Królewca do Berlina, która ominęła miasto w odległości 10 kilometrów. Dopiero w 1904 roku uzyskano połączenie z Kwidzynem poprzez linię kolei wąskotorowej, a w 1909 roku zbudowano kolej szerokotorową do Morzeszczyna. W tym samym roku oddano do użytku linię Smętowo-Kwidzyn, a nurt Wisły pod Opaleniem przeciął potężny most kolejowo-drogowy o łącznej długości 1080 metrów. Pomimo ogólnie niesprzyjających czynników, Gniew był średniej wielkości ośrodkiem rzemiosła i drobnej wytwórczości. W krajobraz miejskiej zabudowy wrosły wzniesione w tym czasie: kościół ewangelicki, sąd grodzki, poczta, dwie szkoły oraz wiele innych budynków mieszkalnych, jak i też użyteczności publicznej w tym trzy hotele. Z kolei w zamku pokrzyżackim urządzono stałe miejsce pobytu dla pensjonariuszy więzienia.

Broniąc się przed wynarodowieniem w ojczystej ziemi oraz przeciwstawiając się dyskryminacyjnej działalności władz pruskich, miejscowa ludność organizowała różne formy samoobrony. W Piasecznie Juliusz Kraziewicz założył 1 X 1862 roku pierwsze na ziemiach polskich kółko rolnicze, będące szkołą obywatelską ludności wiejskiej. Z jego inicjatywy powstała w 1866 roku szkoła rolnicza z polskim językiem nauczania dla synów chłopskich z Piaseczna i okolicy. Ten aktywny rzecznik gospodarczego rozwoju stał się symbolem patriotyzmu i społecznego działania. Warto przypomnieć jeszcze jedną postać. Z ziemi gniewskiej, a konkretnie z Widlic pochodzi Józef Czyżewski. Odegrał znaczącą rolę w budzeniu i rozwijaniu narodowej świadomości na terenie Pomorza.

- Dopiero w 1920 roku zajaśniała na ziemi pomorskiej jutrzenka wolności, ale wcześniejsza działalność Republiki Gniewskiej stworzyła jej zwiastun, który w całej okazałości urzeczywistnił się 27 stycznia z chwilą wkroczenia do Gniewu oddziałów Frontu Pomorskiego pod dowództwem gen. Józefa Hallera. Miasto stało się siedzibą powiatu, który został zlikwidowany w 1932 roku - podkreśla Marek Kordowski.

Trudna sytuacja ekonomiczna okresu międzywojennego ograniczyła rozwój Gniewu i doprowadziła do wielu ujemnych zjawisk społecznych i gospodarczych. W mieście szerzyło się bezrobocie, wybuchały strajki. Przemysł osiągał w pewnych okresach znacznie niższe wyniki niż w latach poprzednich. Tragiczny w skutkach okazał się pożar zamku pokrzyżackiego, który w nocy z 20 na 21 VII 1921 roku zniszczył wnętrza trzech skrzydeł oraz całe zadaszenie.

Marek Kordowski przypomina równie ważną kwestię - działalność stowarzyszeń oraz organizacji politycznych i społecznych nie zakończyła się z chwilą przyłączenia Pomorza do Polski. Ta działalność trwała w dalszym ciągu. Tym razem do procesu szerzenia i utrwalenia polskości, włączono system szkolnictwa i aparat administracji, co było czynnikiem konsolidującym wysoki poziom ukształtowanej już świadomości narodowej miejscowej ludności. W dalszym ciągu akcję repolonizacyjną prowadzili również działacze organizacji politycznych, którzy współdziałając z różnymi instytucjami tworzyli sprzyjającą atmosferę do odpowiedniego rozwoju tradycji i kultury narodowej.

Dobre trendy, niestety, zostały wstrzymane przez wybuch II wojny światowej. W pierwszych dniach września 1939 roku Niemcy zajęli ziemię gniewską i została ona wraz z całym Pomorzem włączona do Rzeszy. Zasadniczym elementem hitlerowskiej polityki germanizacyjnej była eksterminacja polskich warstw przywódczych, zwłaszcza inteligencji. Zniszczenia dotknęły wszystkie dziedziny życia gospodarczego.

Okupant niemiecki dokonywał konfiskaty przedmiotów mających związek z polskością, a także tych, które były przeznaczone na cele wojenne. Po bardzo zaciętych walkach ziemia gniewska została wyzwolona przez wojska radzieckie na przełomie lutego i marca 1945 roku.

Każda opowieść ma większy walor, gdy jest "okraszona" zdjęciami pokazującymi jak to wyglądało. Mamy dla Państwa archiwalne zdjęcia oraz pocztówki z Gniewa z okresu od 1900 do 1945 roku. Zapraszamy do zapoznania się z nimi.