Siedziby ziemiańskie na Kociewiu na przykładzie pałacu w Nowej Wsi Rzecznej

Pierwsze wzmianki kronikarskie pochodzą z 1198 r., kiedy na Kociewie przybyli Joannici, a książę pomorski Grzymisław nadał im kilka osad. W tamtym czasie zbudowali gród wraz z małym kościółkiem p.w. św. Anny, przy którym założyli przytułek dla "pięciu ubogich".
Obecność zakonu Joannitów na Kociewiu trwała 162 lata do 1360 r. Od tej pory ziemie te zajęli Krzyżacy.

W 1458 r. kolejnym właścicielem osady został wojewoda pomorski Jan z Jani. W wojnie trzynastoletniej z Zakonem Krzyżackim wieś została całkowicie zniszczona.

Kolejnym właścicielem został kasztelan elbląski a późniejszy starosta starogardzki Fabian Legendorf - Mgowski, który po swej śmierci w 1483 r. został pochowany na miejscowym cmentarzu obok kościoła. Do tej pory w Nowej Wsi Rzecznej zachował się dawny cmentarz, jednak od kilkudziesięciu lat nie dokonuje się na nim pochówków.

W drugiej połowie XVI w. Nowa Wieś Rzeczna była własnością królewską, oddaną w dzierżawę. Wówczas liczyła ona 133 mieszkańców, zamieszkujących na 40 łanach kmiecych i folwarcznych. Istniejący kościół został przejęty przez Luteran w1582 r. Wpływy reformacji dotarły również na "głęboką prowincję", w tym na ówczesne Kociewie.

Po raz drugi wieś została zrównana z ziemią podczas wojen szwedzkich w 1655 roku. Upłynęło kilka następnych lat, zanim osada dźwignęła się z ruin. W 1670 r. został odbudowany drewniany, wiejski kościółek.

W początkach XVIII wieku przy kościele istniała szkółka parafialna, w której nauczał organista. Do rozbiorów wieś była własnością miejscowych mieszkańców - Kociewiaków. Po upadku Rzeczypospolitej na prawie półtora wieku przeszła w ręce pruskie.

Przypuszcza się, że w tamtym czasie rozpoczęto budowę dworu oraz został założony ogród użytkowy i sad. Zakłada się, że był to raczej skromny majątek ziemski, gdyż sytuacja gospodarcza z początków XIX w. nie sprzyjała jego rozwojowi.

Po roku 1864, kiedy zostali uwłaszczeni chłopi a przejście na pracę najemną spowodowało sukcesywny rozwój majątku. Stara zabudowa z początków powstania folwarku, była stopniowo zastępowana przez budowę nowych budynków gospodarskich i inwentarskich. Również budynek dworu uległ znaczącej przebudowie. Według ówczesnych kanonów, nie stanowił on zamkniętego czworoboku majątku lecz od zewnątrz prowadziła do niego aleja obsadzona drzewami. Wzdłuż drogi wiejskiej zbudowano budynki mieszkalne dla robotników folwarcznych tzw. czworaki. W pobliżu dworu założono niewielki park, obsadzony bukami, dębami i kasztanowcami.

Od 1890 do 1922 r. majątek był w posiadaniu niemieckiej rodziny von Herzberg, która przybyła na Kociewie z Pomorza Zachodniego (Neustettin - obecny Szczecinek). Z zapałem rozpoczęli prace, których efektem było dużo istotnych zmian. Budynek dworu został nie tylko przebudowany ale także rozbudowany o dwukondygnacyjne skrzydło z wielokątną wieżą widokową. Duże okna nadały obiektowi cechy lekkiej budowy. Całość otrzymała bogaty wystrój architektoniczny. Właściwie od tego czasu dawny dwór nabierał wyglądu rezydencji pałacowej.

Główny budynek pałacu założony jest na planie prostokąta, podpiwniczony, jedno kondygnacyjny z poddaszem użytkowym. Jest pokryty dwuspadowym dachem. Od frontu do wnętrz pałacowych zaprasza piękna weranda.

Przy ścianie zachodniej została dobudowana dwukondygnacyjna część z wieloboczną wieżą widokową. Po obu stronach, w części dachowej znajdują się lukarny. Od strony południowej pałacu znajduje się weranda zwieńczona płaskim tarasem, otoczonym ażurową attyką.

Zewnętrzne elewacje budynku emanują bogatym wystrojem architektonicznym. Na murach widoczne są elementy sztukaterii jak: fryzy, gzymsy, lizeny i pilastry.

Herzbergowie prowadzili dużą skalę prace melioracyjne, pozyskując w ten sposób nowe tereny pod uprawy, łąki i pastwiska. Wprowadzili wiele zmian poprzez zastąpienie starych maszyn i urządzeń bardziej nowoczesnymi, które pozwalały na zwiększenie produkcji rolnej.Równocześnie także część parkowa zaczęła nabierać cech rezydencji ziemiańskiej. Cieszącą oczy ozdobą był systematycznie powiększany park, w którym dokonywano nowych nasadzeń drzew i krzewów. Na terenie parku zakładano urokliwe zakątki z altanami i oazami. Miejscem centralnym była dość duża polana, od której promieniście rozchodziły się parkowe ścieżki.

Warto nadmienić, że oprócz Nowej Wsi Rzecznej, rodzina posiadała także inne majątki m.in. w Borkowie, Jabłowie i Morzeszczynie.

Od 1906 r. majątek przejął syn Ewald von Herzberg, na którym gospodarował do 1923 r.
W tym czasie obejmował on powierzchnię 853 ha, w tym 606 ha stanowiły grunty orne, 123 ha pastwiska, 50 ha łąki a 54 ha lasy. Do majątku należała także cegielnia, gorzelnia i młyn
a od 1912 r. także elektrownia wodna, która całkowicie zaspokajała zapotrzebowanie majątku ziemskiego na energię elektryczną. Nadwyżki energii, właściciel sprzedawał państwu.

Herzbergowie okazali się dobrymi gospodarzami. Ich pracowitość i gospodarność wywindowała majątek ziemski w początkach XX wieku jako jeden z najlepiej prosperujących w tej okolicy. Roczny dochód wynosił w tamtym okresie ponad 4100 marek polskich. Herzbergowie są pochowani w grobowcu po drugiej stronie drogi, naprzeciw której znajdowała się kiedyś ich siedziba.

Od 1922 - 1925 r., kolejnymi właścicielami byli Roztworowscy. Dopiero od 1925 r. majątek nabyła rodzina Przanowskich.

Nowy właściciel majątku, Władysław Przanowski oracował system nauczania prac ręcznych w szkołach polskich a także w zakładach kształcenia nauczycieli. Był założycielem i dyrektorem Państwowego Instytutu Robót Ręcznych w Warszawie.

Kolejne lata nie przyniosły jakichś znaczących zmian na majątku. Nadal hodowano bydło, trzodę chlewną i owce. Produkcja roślinna obejmowała uprawę zbóż, ziemniaków i buraków cukrowych.

Przysłowiowym "oczkiem w głowie" pani Przanowskiej był pałac i park. Dzięki jej inwencji twórczej, park stawał się coraz piękniejszy. Powstały nowe założenia parkowe, między innymi: ogród z tarasami kwiatowymi, skalniaki, którego ścieżki wyznaczały niziutkie, pięknie formowane żywopłociki. W sezonie wegetacyjnym od wczesnej wiosny do późnej jesieni, pani Przanowska wraz z dwoma ogrodnikami lustrowała cały teren parku, zlecając im różne prace do wykonania.

W 1926 r. w ramach Państwowego Planu Parcelacyjnego, około 250 ha gruntów zostało rozparcelowanych z przeznaczeniem ich na działki budowlane. Na pozostałej części majątku Przanowscy gospodarowali do wybuchu wojny w 1939 r. wkrótce został zajęty przez Niemców. Od 1941 r. we wsi został założony obóz dla radzieckich jeńców wojennych. Część z nich pracowała przy różnych pracach na folwarku, natomiast inni byli zatrudnieni przy budowie szosy chojnickiej.

Po wojnie cały majątek został zajęty przez Skarb Państwa. Już w 1946 r. powstał tam PGR, wchodzący w skład "Kombinatu Kociewie".

Wewnątrz pałacu zostały wykonane wewnętrzne prace budowlane , mające na celu przygotowanie budynku do jego zasiedlenia przez rodziny pracowników gospodarstwa. Na niekorzyść zmieniło się także zewnętrzne otocznie pałacu. Pojawiły się prowizoryczne drewutnie, "szałerki" i chlewnie.

Dla pałacu nie był to szczęśliwy okres, gdyż nie prowadzono w nim żadnych prac remontowych. Także budynki wchodzące w skład założenia zaczęły ulegać zniszczeniu.Również park przypałacowy dziczał i zarastał zielskiem a część drzew zaczęła chorować a nawet próchnieć.

Kilkakrotnie przeprowadzano doraźne remonty pałacu, które obejmowały szeroki zakres prac, jednakże za każdym razem wystarczały one zaledwie na kilka kolejnych lat.

Taki stan rzeczy trwał do 1970 r., kiedy to postanowiono uratować pałac. Po wykwaterowaniu z niego rodzin, przystąpiono do kapitalnego remontu pałacu. Zakres prac remontowych był bardzo szeroki. Zostało zmienione pokrycie dachowe, odnowiono elewacje zewnętrzne, natomiast wewnątrz wykonano wiele prac konserwatorskich: zostały odnowione stare, stylowe boazerie, sztukateria przyścienna i sufitowa, kominki oraz stolarkę okienną i drzwiową. Z wielką starannością zwracano wielką uwagę na zachowanie wartości architektonicznych pałacu.

Równocześnie uprzątano teren wokół pałacu oraz zostały rozebrane szpecące chlewiki a teren po nich obsadzono krzewami ozdobnymi.

W dniu 7 lipca 1982 r. pałac został wpisany do Rejestru Zabytków co spowodowało rozpoczęcie w nim szeroko zakrojonych prac remontowych. W następnym 1983 r. w pałacu utworzono izbę pamięci i pamiątek z okresu Powstania Styczniowego z 1863 r.

Po zakończeniu kolejnych prac remontowych pałac stał się budynkiem administracyjnym gospodarstwa, które od 1982 r. usamodzielniło się jako PGR Nowa Wieś Rzeczna.

Na zlecenie Państwowego Gospodarstwa Rolnego, Pracownia Konserwacji Zabytków wykonała w latach 1983 - 85 projekt wyposażenia wnętrz pałacowych. W tamtym czasie pracownicy Zakładu Remontowo - Budowlanego z Jabłowa wykonali wiele prac, które przywróciły pałacowi dawną świetność. Została odrestaurowana Sala Biała ze złoconymi elementami sztukaterii na suficie, Salę Dębową zwaną jako Czarną z sufitem kasetonowym.
W jednej z sal pałacowych utworzono Izbę Pamięci Edwarda Przanowskiego. Znaczącego wsparcia udzieliło Towarzystwo Miłośników Ziemi Kociewskiej.

Był to zapewne ostatni dobry czas w dziejach pałacu. Odbywały się w nim liczne imprezy dla pracowników i ich rodzin: wesela, bale karnawałowe, zabawy wiejskie, spotkania z zapraszanymi gośćmi, czy zebrania wiejskie.

Następnym etapem w dziejach istnienia pałacu i gruntów była likwidacja gospodarstwa w 1992 r. Majątek został przejęty przez Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa.

W 1995 r. kolejnymi właścicielami całego majątku zostali małżonkowie Barbara i Zbigniew Ropiakowie, którzy nabyli go w drodze przetargu. Państwo Ropiakowie przy dużym nakładzie sił i środków przywrócili ponownie do
pierwotnego stanu zarówno pałac, jak również otoczenie zewnętrzne.