Jare Gody to święto odradzającej się przyrody i witalności. Opowiada o nim Radosław Sawicki - kierownik Muzeum Mitologii Słowiańskiej

Topienie kukły Marzanny jest pewnym kulturowym ewenementem, ponieważ to tradycja, która trwa nieprzerwanie od czasów przedchrześcijańskich. I wciąż ma się całkiem dobrze, co widać choćby po frekwencji podczas naszych działań w Grodzisku Owidz, kiedy na wiosnę organizujemy „przepędzanie zimy”. Zatem - odpowiadając na pytanie - jak najbardziej ten wiosenny zwyczaj wywodzi się z pogańskich wierzeń dawnych Słowian. A konkretnie łączyć go należy z mitem, którego próbę odtworzenia podjęli badacze; mitem o Marzannie i Jaryle.

To dwoje bogów z słowiańskiego panteonu. Imię Marzanny utrwalił w swej kronice Jan Długosz, ale w pieśniach obrzędowych boginię tę nazywano też Marą, Mareną, Śmiercichą. Rdzeń „mr” każe łączyć znaczenie imienia Marzanny z morzem (wodą) oraz morem (śmiercią). Wiele wskazuje na to, że to córka gromowładnego boga Peruna. Przypisywane jej kompetencje to - nieco upraszczając - rozkład i śmierć, a czas jej dominacji i rządów to mroczna i zimna część roku. Odwrotnie jest z Jaryłą. Ten znany ze wschodniosłowiańskiego folkloru bóg obejmuje na wiosnę władzę nad światem i powoduje, że wszystko odżywa i mnoży się. Na Słowiańszczyźnie zachodniej odpowiednikiem Jaryły był Jarowit, o którym wspominają wczesnośredniowieczne kroniki.

W Muzeum opowiadamy odtworzony przez badaczy mit o Marzannie i Jaryle. Na podstawie pieśni obrzędowych i zachowanych źródeł historycznych udało się naszkicować pewną fabułę. To jeden z bardzo niewielu mitów dawnych Słowian, który z grubsza znamy.

To świętowanie było rozciągnięte w czasie. Wczesną wiosną, w okolicach równonocy, wyprowadzano poza wioski słomiane kukły Marzanny i palono lub topiono je. Odbywało się też wiele innych zabiegów obrzędowych i magicznych, które spowodować miały, że zaczynający się sezon prac polowych zakończy się obfitymi zbiorami. Z opracowań etnograficznych wiemy o obchodzeniu miedz z pochodniami, o przepędzaniu przez ogniska bydła podczas pierwszego po zimie wypasu, o polewaniu się wodą przez

młodzież, o zdobieniu jajek. Praktyki te, choć na ogół udokumentowane dopiero w XIX i XX wieku, zapewne mają jeszcze przedchrześcijańskie korzenie.

Dzisiaj staramy się być bardzo racjonalni. Natomiast nasi przodkowie nie mieli problemu z godzeniem rzeczywistości doświadczanej z rzeczywistością mityczną. Ta pierwsza wynikała z tej drugiej. Dlatego przez cały rok podejmowano różne praktyki obrzędowe, dzięki którym – jak wierzono – w świecie realnym dokonywały się zmiany. Nasza dzisiejsza logika podpowiada nam, że bez spalenia Marzanny i tak nadejdzie wiosna. Niegdyś wierzono, że upragnioną rzeczywistość trzeba sprowokować.

Zapewne od tego samego rdzenia co imię boga Jarowita / Jaryły. Ów rdzeń „jar” znany jest współcześnie ze słów „jary” - czyli pełen siły, surowy, agresywny, oraz „jurny” - pełen energii seksualnej. Można go kojarzyć też z „jarzeniem”, czyli blaskiem słonecznym lub bijącym od ognia. Jare Gody to święto odradzającej się przyrody i witalności.

Jajo w bardzo wielu kulturach jest symbolem odradzającego się życia. U dawnych Słowian też pełniło taką funkcję. Mało tego! Przed wiekami wierzono, że świat powstał z jaja. W naszym muzeum opowiadamy mit kosmogoniczny dawnych Słowian, zgodnie z którym pierwszy z bogów wybudził się z Kosmicznego Jaja, a z jego skorup wykreował ziemię i kopułę nieba. Symbolika jaja jest bardzo mocna, a popularne pisanki wielkanocne są jednym z wielu pogłosów dawnych pogańskich wierzeń.